Błędy poznawcze

Sposobem, żeby mylić się rzadziej jest poznanie i przemyślenie sposobów, w ja jakie ludzie popełniają błędy poznawcze. Im więcej typów błędów poznawczych wraz z przykładami będziesz znał, tym większa szansa, że uda Ci się ich uniknąć. W konsekwencji będziesz odrobinę mądrzejszy.

Fałszywy dylemat (dychotomia)

Sposób na wprowadzenie kogoś w błąd poprzez zaprezentowanie mu tylko dwóch opcji (lub sztucznie ograniczonej liczby), w sytuacji gdy potencjalnych opcji jest więcej.

Przykład fałszywego dylematu występuje w opowiadaniu Andrzeja Sapkowskiego “Mniejsze zło”. W tej groteskowi wersji opowiadania o królewnie Śnieżce, główny bohater Geralt z Rivii jest namawiany przez walczących ze sobą maga Stregobora oraz wygnaną królewnę Renfri do zajęcia stanowiska w ich konflikcie. Zarówno Stregobor jak i Renfri przedstawiają Geraltowi tylko dwie opcje do wyboru: albo Stregobor, albo Renfri i argumentują, że to ich strona jest lepsza (lub mniej zła). Geralt stwierdza:

Jeżeli mam wybierać pomiędzy jednym złem a drugim, to wolę nie wybierać wcale.

W ten sposób próbując uniknąć błędu fałszywej dychotomii. Nie opowiem, jak historia się dalej potoczyła i czy Geraltowi się udało uniknąć pułapki, ponieważ zepsułbym Ci przyjemność z czytania tego opowiadania.

Warto dodać, że mechanizm fałszywego dylematu jest często wykorzystywany w świecie polityki. Wielu politykom zależy na polaryzowaniu społeczeństwa i chcieliby dać wyborcom tylko dwie opcje do wyboru. PO i PiS wiele lat wykorzystywało ten mechanizm do zachowania duopolu w polityce i do rządzenia na zmianę. Na zmęczeniu wyborców tym wąskim wyborem został zbudowany sukces Trzeciej Drogi w wyborach do Sejmu w listopadzie 2023. Jednak w narracji Trzeciej Drogi również występuje fałszywy dylemat (bardziej precyzyjnie trylemat), ponieważ wyborcom, którzy nie chcą ani PiS, ani PO wmawiają, że to oni są trzecią drogą (sugerując, że nie ma już czwartej lub piątej drogi). W rzeczywistości opcji jest więcej: Tyle ile list wyborczych + wstrzymanie się od głosu + hipotetycznie wykreowanie nowej opcji przy wykorzystaniu biernego prawa wyborczego.

Co ciekawe partie antysystemowe takie jak Konfederacja wykorzystują ten sam mechanizm tylko zmieniają opcje. Według nich opcje też są dwie. Jest System vs Oni.

Pokazuje to, że ludziom, którzy chcą nas do czegoś namówić, często zależy, żeby przedstawić niepełną listę opcji i w ten sposób wmanipulować nas w wybór najbardziej atrakcyjnej opcji z podanych, a nie najlepszej opcji w ogóle.

Efekt aureoli

Kolejny mechanizm często wykorzystywany w polityce to efekt aureoli. Polega na tendencji do postrzegania ludzi, którzy odnieśli sukces w jednej dziedzinie, jako autorytet w różnych innych dziedzinach. Stąd na listach wyborczych zazwyczaj znajdują się sportowcy, którzy odnieśli sukces w swojej konkurencji, jednak nie mają predyspozycji do zajmowania się sprawami państwowymi. Podobnie sławni aktorzy są kreowani na postaci opiniotwórcze i autorytety od wszystkiego, mimo tego, że pojęcie o temacie mają zbliżone do losowo wybranego przechodnia na ulicy.

Osoby znane, pytane o zdanie rzadko odpowiadają “nie mam zdania na ten temat” lub “brakuje mi informacji, żeby udzielić właściwej odpowiedzi”. Z próżności wynika chęć wypowiedzenia się na każdy temat i być ekspertem od wszystkiego.